ابن‌رسته ابوعلی احمد بن عمر اصفهانیابنرسته ابوعلی احمد بن عمر بن رسته اصفهانی (پس از ۲۹۳ هـ)، از نخستين جغرافى‌نگاران اسلامى و از دانشمندان قرن سوم هجری قمری و صاحب کتاب معروف الاعلاق النفیسه می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیابنرسته، ایرانی و زادگاهش اصفهان بود، مدتی از عمر خود را در آن دیار زیست. سپس در سال ۲۹۰ هـ عازم سفر حج شد و کتاب معروف خود الاعلاق النفیسه را در این زمان نگاشت. خود او ضمن وصف اصفهان می‌نویسد که از مردم آن دیار است. ۲ - آثارابنرسته در سال ۲۹۰ هـ در موسم حج در مکه بوده و کتاب الاعلاق النفیسه را نوشته است، این کتاب، دائره المعارفی شامل علوم مختلف به خصوص در جغرافیا بوده و مطالبی راجع به کتیبه‌های مسجدالنبی و درهای آن در کتاب خود آورده است. خاورشناسان و محققان تا اواسط سده ۱۹ میلادی، ابن‌رسته را نمی‌شناختند و با کتاب وی آشنایی نداشتند. وی جغرافی‌دان بود و کتابش را در این‌باره تالیف نمود. در مورد تاریخ نگارش کتاب، بین مورخان اختلاف است و آن را بین سال‌های ۲۹۰ تا ۳۱۰ هـ می‌دانند. برخی نیز نگارش کتاب را پس از سال ۳۱۰ هـ دانسته‌اند. [۳]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۲۳۹.
کتاب وی در هفت مجلد و شامل تقویم بلدان، وصف شهرها، کشورها با مقدمه‌ای در افلاک و کره زمین بود که فقط جزء هفتم آن موجود است و متن آن در اروپا و ترجمه فارسی آن در ایران، طبع گردیده است. [۴]
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۲۵.
[۵]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۳۱۲.
[۶]
تجلی‌پور، مهدی، دائره المعارف دانش بشر، ص۹۲۵.
[۷]
مصاحب، غلامحسین، دائره المعارف فارسی، ج۱، ص۱۹.
[۹]
یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴-۵۷۵.
[۱۰]
نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۱، ص۱۱۳.
کتاب آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از دیگر آثار ابن‌رسته است. ۳ - اساتید و شاگردانمنابع، ابن‌رسته را استاد قزوینی می‌دانند، چرا که وی در تالیف دو کتاب خویش یعنی آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از کتاب ابن‌رسته متاثر بوده است. [۱۱]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ترجمه قره چانلو، مقدمه، ص۵.
به گفته ابونعیم اصفهانی، ابن‌رسته نوه دختری محمد بن مغیرة بن سلم بن ابی‌مریم (م ۲۳۱ هـ) بود و از جدش و نیز از ابراهیم هروی و ابوایوب سلیمان بن داود شاذکونی (م ۲۳۴ هـ) دانش آموخته و روایت کرده است، محمد بن احمد بن ابراهیم قاضی و سلیمان بن احمد هم راوی اویند. ذهبی می‌گوید: ابوالشیخ انصاری (م ۳۶۹ هـ) در ایام مرگش از ابوعلی حدیث فرا گرفته است که با توجه به تاریخ درگذشت ابن‌رسته، نمی‌تواند درست باشد. ۴ - موالیابومنصور نصر (م۳۳۵ هـ)، ابوالفضل بندار بن نصر صحاف (م ۳۳۶ هـ) و ابوبکر محمد بن نصر مودب (م پس از ۳۵۰ هـ) همگی از موالی ابن‌رسته شمرده شده‌اند. ۵ - تاریخ وفاتابونعیم مرگ ابن‌رسته را در سال ۲۹۳ هـ می‌داند، ولی محققان تاریخ وفات او را بین سال‌های ۲۹۰ تا ۳۰۰ هـ دانسته‌اند. ۶ - مطالعه بیشتربرای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود. [۲۰]
جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴.
[۲۱]
حسن انوشه و دیگران، فرهنگ زندگی نامه‌ها، ج۱، ص۴۳۵.
[۲۳]
كحاله، عمر رضا، معجم مصنفی الکتب العربیه، ص۵۲.
[۲۴]
دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۶.
[۲۵]
آرام، احمد، تاریخ نجوم اسلامی، ص۲۲۸.
[۲۶]
جورج سارتن، مقدمه بر تاریخ علم، ج۱، ص۷۳۴.
۷ - پانویس
۸ - منبعپژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۱۱، برگرفته از مقاله «ابوعلی احمد بن عمر بن رسته». مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۱۶۳. رده‌های این صفحه : جغرافی‌دانان اصفهان قرن 3 (قمری) | درگذشتگان سال 293 (قمری) | درگذشتگان سال 322 (قمری) | نویسندگان اصفهان سده سوم(قمری)
|