زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

ابن‌رسته ابوعلی احمد بن عمر اصفهانی





ابن‌رسته ابوعلی احمد بن عمر بن رسته اصفهانی (پس از ۲۹۳ هـ)، از نخستين‌ جغرافى‌نگاران‌ اسلامى‌ و از دانشمندان قرن سوم هجری قمری و صاحب کتاب معروف الاعلاق النفیسه می‌باشد.


۱ - معرفی اجمالی



ابن‌رسته، ایرانی و زادگاهش اصفهان بود، مدتی از عمر خود را در آن دیار زیست. سپس در سال ۲۹۰ هـ عازم سفر حج شد و کتاب معروف خود الاعلاق النفیسه را در این زمان نگاشت. خود او ضمن وصف اصفهان می‌نویسد که از مردم آن دیار است.

۲ - آثار



ابن‌رسته در سال ۲۹۰ هـ در موسم حج در مکه بوده و کتاب الاعلاق النفیسه را نوشته است، این کتاب، دائره المعارفی شامل علوم مختلف به خصوص در جغرافیا بوده و مطالبی راجع به کتیبه‌های مسجدالنبی و درهای آن در کتاب خود آورده است. خاورشناسان و محققان تا اواسط سده ۱۹ میلادی، ابن‌رسته را نمی‌شناختند و با کتاب وی آشنایی نداشتند. وی جغرافی‌دان بود و کتابش را در این‌باره تالیف نمود.
در مورد تاریخ نگارش کتاب، بین مورخان اختلاف است و آن را بین سال‌های ۲۹۰ تا ۳۱۰ هـ می‌دانند. برخی نیز نگارش کتاب را پس از سال ۳۱۰ هـ دانسته‌اند.
[۳] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۲۳۹.
کتاب وی در هفت مجلد و شامل تقویم بلدان، وصف شهرها، کشورها با مقدمه‌ای در افلاک و کره زمین بود که فقط جزء هفتم آن موجود است و متن آن در اروپا و ترجمه فارسی آن در ایران، طبع گردیده است.
[۴] مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۲۵.
[۵] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۳۱۲.
[۶] تجلی‌پور، مهدی، دائره المعارف دانش بشر، ص۹۲۵.
[۷] مصاحب، غلامحسین، دائره المعارف فارسی، ج۱، ص۱۹.
[۹] یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴-۵۷۵.
[۱۰] نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۱، ص۱۱۳.

کتاب آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از دیگر آثار ابن‌رسته است.

۳ - اساتید و شاگردان



منابع، ابن‌رسته را استاد قزوینی می‌دانند، چرا که وی در تالیف دو کتاب خویش یعنی آثار البلاد و اخبار العباد و کتاب عجائب المخلوقات از کتاب ابن‌رسته متاثر بوده است.
[۱۱] ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ترجمه قره چانلو، مقدمه، ص۵.

به گفته ابونعیم اصفهانی، ابن‌رسته نوه دختری محمد بن مغیرة بن سلم بن ابی‌مریم (م ۲۳۱ هـ) بود و از جدش و نیز از ابراهیم هروی و ابوایوب سلیمان بن داود شاذکونی (م ۲۳۴ هـ) دانش آموخته و روایت کرده است، محمد بن احمد بن ابراهیم قاضی و سلیمان بن احمد هم راوی اویند.
ذهبی می‌گوید: ابوالشیخ انصاری (م ۳۶۹ هـ) در ایام مرگش از ابوعلی حدیث فرا گرفته است که با توجه به تاریخ درگذشت ابن‌رسته، نمی‌تواند درست باشد.

۴ - موالی



ابومنصور نصر (م۳۳۵ هـ)، ابوالفضل بندار بن نصر صحاف (م ۳۳۶ هـ) و ابوبکر محمد بن نصر مودب (م پس از ۳۵۰ هـ) همگی از موالی ابن‌رسته شمرده شده‌اند.

۵ - تاریخ وفات



ابونعیم مرگ ابن‌رسته را در سال ۲۹۳ هـ می‌داند، ولی محققان تاریخ وفات او را بین سال‌های ۲۹۰ تا ۳۰۰ هـ دانسته‌اند.

۶ - مطالعه بیشتر



برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۲۰] جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴.
[۲۱] حسن انوشه و دیگران، فرهنگ زندگی نامه‌ها، ج۱، ص۴۳۵.
[۲۳] كحاله، عمر رضا، معجم مصنفی الکتب العربیه، ص۵۲.
[۲۴] دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۶.
[۲۵] آرام، احمد، تاریخ نجوم اسلامی، ص۲۲۸.
[۲۶] جورج سارتن، مقدمه بر تاریخ علم، ج۱، ص۷۳۴.


۷ - پانویس


 
۱. زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۱، ص۱۸۵.    
۲. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۲۳۷.    
۳. کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۲۳۹.
۴. مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۲۵.
۵. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۳۱۲.
۶. تجلی‌پور، مهدی، دائره المعارف دانش بشر، ص۹۲۵.
۷. مصاحب، غلامحسین، دائره المعارف فارسی، ج۱، ص۱۹.
۸. الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۰۷.    
۹. یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴-۵۷۵.
۱۰. نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۱، ص۱۱۳.
۱۱. ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ترجمه قره چانلو، مقدمه، ص۵.
۱۲. اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۵ -۱۰۶.    
۱۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۷۷.    
۱۴. اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۲۳۶.    
۱۵. اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۲۹۰.    
۱۶. اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۳۳۱.    
۱۷. اصبهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۸. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۳، ص۱۲۳۷.    
۱۹. الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۰۷.    
۲۰. جمعی از نویسندگان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۴، ص۵۷۴.
۲۱. حسن انوشه و دیگران، فرهنگ زندگی نامه‌ها، ج۱، ص۴۳۵.
۲۲. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۲، ص۳۱.    
۲۳. كحاله، عمر رضا، معجم مصنفی الکتب العربیه، ص۵۲.
۲۴. دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱، ص۱۶۶.
۲۵. آرام، احمد، تاریخ نجوم اسلامی، ص۲۲۸.
۲۶. جورج سارتن، مقدمه بر تاریخ علم، ج۱، ص۷۳۴.


۸ - منبع


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۱۱، برگرفته از مقاله «ابوعلی احمد بن عمر بن رسته».
مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۱۶۳.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.